การศึกษาและสร้างสรรค์เครื่องสักการะล้านนา เพื่อประกอบศาสนพิธีและประเพณีในจังหวัดเชียงราย The Study and Creation of Lanna Oblation for Religious Ceremonies and Traditions in Chiang Rai

          การศึกษาและสร้างสรรค์เครื่องสักการะล้านนาเพื่อประกอบศาสนพิธีและประเพณีในจังหวัดเชียงราย เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ ผู้วิจัยใช้แบบสัมภาษณ์เชิงลึก การสังเกตแบบมีส่วนร่วม การจัดเวที เป็นเครื่องมือในการวิจัย เลือกกลุ่มเป้าหมายแบบเจาะจง ได้แก่ ปราชญ์ชาวบ้าน ผู้สูงอายุ ผู้เชี่ยวชาญที่มีองค์ความรู้เรื่องเครื่องสักการะล้านนา จำนวน 10 คน พบว่า 1. ความเป็นมาของการใช้เครื่องสักการะล้านนาในจังหวัดเชียงราย เป็นเครื่องสักการะบูชาที่ประกอบในพิธีทางศาสนา วันสำคัญต่างๆ ของชาวจังหวัดเชียงราย เพื่อสักการะสิ่งศักดิ์สิทธิ์ สักการะสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี พ่อขุนเม็งรายมหาราช พร้อมทั้งใช้ในงานมงคล ได้แก่ งานเบิกพระเนตร งานบวช งานขึ้นบ้านใหม่ งานสงกรานต์ของจังหวัดเชียงรายที่สืบทอดกันมา เครื่องสักการะล้านนา ประกอบด้วย 1) ต้นดอก 2) ต้นเทียน 3) ต้นผึ้ง 4) ต้นหมากเบ็ง 5) ต้นพลู นอกจากเครื่องสักการะทั้ง 5 ต้น ยังมีเทียนบูชาเป็นเครื่องสักการะนำมาจุดบูชาเพื่อความเป็นสิริมงคลกับตนเอง 2. การพัฒนาสร้างสรรค์เครื่องสักการะล้านนาในจังหวัดเชียงราย ผู้วิจัยร่วมกับกลุ่มเป้าหมายวิเคราะห์แนวทางการพัฒนาสร้างสรรค์เครื่องสักการะล้านนา จากวัสดุของสดที่หาได้ยากและไม่มีในบางฤดูกาล ผู้วิจัยและกลุ่มเป้าหมายออกแบบและพัฒนาต้นแบบสิ่งประดิษฐ์ที่มีความคงทน สวยงาม และเป็นเอกลักษณ์ล้านนา โดยใช้ไม้ไผ่สานเป็นภาชนะคล้ายพานมีขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง 10 นิ้ว สูง 9 นิ้ว จำนวน 5 ใบ ต้นดอก พัฒนาใช้เส้นตอกสานเป็นกลีบดอกประกอบเป็นดอกบัว ต้นเทียน ใช้เทียน 3 เล่ม มัดรวมกันเป็น 1 ก้าน เกสรทำด้วยกระดาษย่นสีแดงชุบเทียนให้แข็งตัว รวม 36 ก้าน รวมเทียน 108 เล่ม ต้นผึ้ง พัฒนาจากการแกะสลักพิมพ์ดอกให้มีขนาดเท่ากัน ประกอบกับเกสรที่ทำจากกระดาษย่นสีแดงชุบเทียนให้แข็งตัว ต้นหมากเบ็ง ใช้ผ้าโพลีเอสเตอร์สีเขียวสานแทนใบมะพร้าว และต้นพลู ใช้ผ้าโพลีเอสเตอร์สีเขียวตัดเป็นใบพลูแทนใบสด ทั้ง 5 ต้น ตกแต่งด้วยอุบะและเฟื่องส้อมดอกตอก ผลการวิจัยได้เครื่องสักการะล้านนาที่เป็นสิ่งประดิษฐ์ใช้งานแทนเครื่องสักการะล้านนาที่ประดิษฐ์จากวัสดุของสด ทั้งเพิ่มมูลค่าให้กับเครื่องสักการะล้านนา และสร้างอาชีพเสริมเพิ่มรายได้ให้กับกลุ่มหัตถกรรมเครื่องจักสาน 

คำสำคัญ: เครื่องสักการะล้านนา  การสร้างสรรค์  ศาสนพิธี

          The research entitled “The Study and Creation of Lanna Oblation for Religious Ceremonies and Traditions in Chiang Rai” was a qualitative research. The research instruments used were in-depth interview, forum and participatory observation. The data were obtained from 10 of village sages, elders, and experts with knowledge of Lanna oblation used in various ceremonies. The result showed that: 1. The history of Lanna oblation has been used traditionally to worship the sacred things, paying respect to Somdet Phra Srinagarindra Boromarajajonani, and King Mangrai as well as “Berk Nate Ceremony” (the rite of putting the eyes into an image of Buddha), including Ordination ceremony, House warming ceremony, and Songkran ceremony in the north of Thailand. The Lanna oblation consisted of 1) Tondok 2) Tontien 3) Tonphueng 4) Makbeng 5) Tonplu. In addition, there was also auspicious candle lighting for good fortune, 2. Regarding to the development of Lanna oblation in Chiang Rai, the researchers, together with the target groups analyzed and found the guidelines to develop and create the Lanna oblation from rare and durable materials. Besides, some materials could not be found in the season. Therefore, the researchers and the target groups designed and developed the Lanna oblation with beautiful and durable artifacts to maintain the identity of Lanna oblation prototype by using bamboo to weave a 10 inches in diameter and 9 inches tall container (a pedestal tray) for 5 sets. Tondok was developed by using the bamboo lines weaving as lotus flowers. Tontien was made by 3 candles tied together into 1 stem. The pollen was made of red crepe paper to harden the candles. There were totally 36 stems by 108 candles. Tonphueng was developed from carving flowers to be the same size together with stamens made of red crumpled paper to harden the candles. Makbeng was weaved by green polyester instead of coconut leaves for 5 sets of them. They were also decorated as “U-ba” (garland) and “Fuang Som Doktork” (bamboo lines decorated as flowers). The result of the research was the creation of Lanna oblation instead of the Lanna oblation made from fresh materials. It could add value to the Lanna oblation and increase extra income for the Basketry Handicraft Group.

Keywords: Lanna Oblation, Creation, Religious Ceremony