จากภูมิปัญญาพื้นบ้านสู่สำรับอาหารเพื่อการท่องเที่ยว: กรณีศึกษาชุมชนบ้านทุ่งหลวง อำเภอคีรีมาศ จังหวัดสุโขทัย และชุมชนบ้านวังวน อำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย From Local Wisdom to Tourist Set Menus: A Case Study of Ban Thung Luang, Kirimas District, Sukhothai and Ban Wang Won, Srisatchanalai District, Sukhothai

     บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาและรวบรวมข้อมูลเกี่ยวกับอาหารและวัฒนธรรมที่เกี่ยวข้องกับอาหาร ในพื้นที่ชุมชนบ้านทุ่งหลวง อำเภอคีรีมาศ จังหวัดสุโขทัย และชุมชนบ้านวังวน อำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย โดยใช้ระเบียบวิธีวิจัยทางคติชนวิทยา เนื่องจากพื้นที่ศึกษาทั้งสองแห่งนี้กำลังพัฒนาการท่องเที่ยวรูปแบบโฮมสเตย์ขึ้น ชาวชุมชนฯ จึงคัดเลือกอาหารพื้นบ้านของแต่ละชุมชน จัดเป็นสำรับอาหารต้อนรับนักท่องเที่ยวและเปิดโอกาสให้นักท่องเที่ยวได้เรียนรู้วิธีการปรุงอาหาร ตั้งแต่ขั้นตอนการคัดเลือกวัตถุดิบและกรรมวิธีต่าง ๆ ที่มีการสอดแทรกความคิด ความเชื่อและภูมิปัญญาพื้นบ้านอันเป็นเอกลักษณ์ของชุมชน ถ่ายทอดผ่านคำบอกเล่าของคนในชุมชน กิจกรรมดังกล่าวมีส่วนสำคัญในกระตุ้นความสนใจให้แก่นักท่องเที่ยว ผู้วิจัยพบว่า การจัดสำรับอาหารเพื่อต้อนรับนักท่องเที่ยว นอกจากมีส่วนสำคัญในการสร้างรายได้ให้แก่ชุมชน อาหารพื้นบ้านยังเป็นเครื่องมือที่ใช้ถ่ายทอดองค์ความรู้เกี่ยวกับวิถีชุมชนและอนุรักษ์มรดกภูมิปัญญาของบรรพบุรุษ ผ่านเรื่องเล่า คติความเชื่อ ที่สะท้อนผ่านกระบวนการทางความคิดจากการเลือกสรรวัตถุดิบ ขั้นตอนการปรุงอาหารและรูปแบบสำรับอาหาร ซึ่งล้วนแสดงให้เห็นพลวัตของภูมิปัญญาพื้นบ้านในบริบทการท่องเที่ยวร่วมสมัย

คำสำคัญ: การท่องเที่ยวชุมชน  ภูมิปัญญาชาวบ้าน  อาหารพื้นบ้าน  คติชนวิทยา       

     This research aims to study and collect evidences about food and its cultural relation in Ban Thung Luang community, Kirimas district, Sukhothai province and Ban Wang Won community, Srisatchanalai district, Sukhothai province. Folkloristic methodology is applied in this study. These sites have been developed in terms of homestay tourism. People in these communities select their individual ‘signature’ local dishes and serve them as a set menu for tourists. The tourists are encouraged to participate in learning how to choose food ingredients and how to cook the menu. This activity plays an important role to motivate tourists’ interest about local community way of life. It is found that tourist set menus potentially generate income to the local people. It also becomes a tool to express local community ways of life and to conserve wisdom heritage of ancestors in the communities. Individual ideas and thinking processes involving the selection of ingredients, cooking methods, and food decoration grounded behind narrative stories and food cults about tourist set menus in these communities illustrate the dynamic transmission of local wisdom, beliefs, and food cults into the context of contemporary tourism.

Keywords: Community Based Tourism, Local wisdom, Local food, Folklore